کلاس نوشتِ دانشگاه(۲۵)سیاست‌گذاری فرهنگی در ایران؛حفظ سنت‌ها یا حرکت به سوی مدرنیته و جهانی‌شدن؟

سیاست‌گذاری فرهنگی در ایران؛ حفظ سنت‌ها یا حرکت به سوی مدرنیته و جهانی‌شدن؟

▪️مقدمه
سیاست‌گذاری فرهنگی یکی از مهم‌ترین حوزه‌های تصمیم‌گیری در هر جامعه‌ای است، زیرا فرهنگ به‌عنوان هسته هویت جمعی، نقش کلیدی در انسجام اجتماعی و توسعه پایدار ایفا می‌کند. در ایران، کشوری با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی، این پرسش اساسی مطرح است که آیا سیاست‌گذاری فرهنگی باید بر حفظ سنت‌ها و ارزش‌های بومی تمرکز کند یا به سوی مدرنیته و جهانی‌شدن حرکت نماید؟ این موضوع از منظرهای مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی قابل بررسی است و نیازمند تعادلی هوشمندانه بین دو رویکرد است. در این جزوه، ابتدا به اهمیت سنت‌ها و سپس به ضرورت مدرنیته و جهانی‌شدن پرداخته شده و در نهایت پیشنهادی برای سیاست‌گذاری ارائه می‌شود.

▪️اهمیت حفظ سنت‌ها در سیاست‌گذاری فرهنگی
سنت‌ها در ایران، از آیین‌های مذهبی گرفته تا هنرهای سنتی، ادبیات پارسی و معماری بومی، بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت ملی هستند. این سنت‌ها نه‌تنها به‌عنوان میراث فرهنگی ارزشمند هستند، بلکه به‌عنوان عاملی برای تقویت انسجام اجتماعی و حس تعلق به جامعه عمل می‌کنند. برای مثال، مراسم عاشورا و نوروز نه‌تنها ریشه‌های عمیق تاریخی و مذهبی دارند، بلکه به‌عنوان ابزاری برای پیوند نسل‌ها و انتقال ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی عمل می‌کنند.
حفظ سنت‌ها همچنین در برابر تهاجم فرهنگی و از دست رفتن هویت در مواجهه با جهانی‌شدن اهمیت دارد. در جهانی که فرهنگ‌های غربی از طریق رسانه‌ها و فناوری‌های نوین به سرعت گسترش می‌یابند، تقویت سنت‌ها می‌تواند به‌عنوان سپری برای حفاظت از اصالت فرهنگی عمل کند. سیاست‌گذاری فرهنگی در این راستا می‌تواند شامل حمایت از هنرهای سنتی مانند خوشنویسی، قالی‌بافی و موسیقی مقامی، و همچنین آموزش تاریخ و ادبیات ایران در مدارس باشد. این اقدامات نه‌تنها هویت ملی را تقویت می‌کنند، بلکه می‌توانند به‌عنوان جاذبه‌های فرهنگی، صنعت گردشگری را نیز رونق دهند.

▪️ضرورت مدرنیته و جهانی‌شدن در سیاست‌گذاری فرهنگی
در مقابل، مدرنیته و جهانی‌شدن نیز فرصت‌هایی بی‌نظیر برای توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی ارائه می‌دهند. مدرنیته به معنای پذیرش فناوری‌های نوین، نوآوری در هنر و فرهنگ، و بازنگری در ارزش‌های سنتی برای سازگاری با نیازهای امروز است. برای مثال، استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال برای معرفی فرهنگ ایرانی به جهان، مانند تولید محتوای چندزبانه درباره تاریخ و هنر ایران، می‌تواند جایگاه فرهنگی ایران را در سطح جهانی ارتقا دهد.
جهانی‌شدن همچنین امکان تبادل فرهنگی و یادگیری از دیگر جوامع را فراهم می‌کند. این امر می‌تواند به غنای فرهنگی ایران بیفزاید، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند سینما، موسیقی و ادبیات که قابلیت رقابت در سطح جهانی را دارند. نمونه موفق این رویکرد، موفقیت فیلم‌سازان ایرانی در جشنواره‌های بین‌المللی است که نشان‌دهنده توانایی فرهنگ ایرانی در گفتگو با جهان است. سیاست‌گذاری فرهنگی در این مسیر باید بر آموزش مهارت‌های مدرن، تقویت دیپلماسی فرهنگی، و ایجاد بسترهایی برای حضور فعال ایران در مجامع فرهنگی جهانی تمرکز کند.
با این حال، جهانی‌شدن چالش‌هایی نیز به همراه دارد. خطر یکسان‌سازی فرهنگی و تضعیف ارزش‌های بومی در اثر نفوذ فرهنگ‌های مسلط جهانی، از جمله نگرانی‌های جدی است. بنابراین، سیاست‌گذاری باید به‌گونه‌ای باشد که ضمن بهره‌مندی از مزایای جهانی‌شدن، از هویت ملی حفاظت کند.

▪️چالش‌ها و راهکارها
یکی از چالش‌های اصلی در سیاست‌گذاری فرهنگی ایران، ایجاد تعادل بین حفظ سنت‌ها و پذیرش مدرنیته است. رویکردهای افراطی، چه در جهت حفظ سنت‌ها به‌صورت انعطاف‌ناپذیر و چه در جهت مدرنیزاسیون بدون توجه به هویت بومی، می‌توانند به انقطاع فرهنگی یا مقاومت اجتماعی منجر شوند. برای مثال، تحمیل مدرنیته بدون در نظر گرفتن ارزش‌های سنتی ممکن است به واکنش‌های منفی در میان اقشار سنتی جامعه منجر شود، در حالی که تأکید بیش از حد بر سنت‌ها می‌تواند نسل جوان را از فرهنگ بومی دور کند.

♦راهکار پیشنهادی، اتخاذ رویکردی ترکیبی است که در آن سنت و مدرنیته به‌صورت مکمل عمل کنند. این رویکرد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

♦تقویت آموزش فرهنگی ترکیبی: برنامه‌های آموزشی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که ضمن آموزش تاریخ و سنت‌های ایرانی، مهارت‌های مدرن مانند سواد دیجیتال و تفکر انتقادی را نیز به دانش‌آموزان بیاموزند.

♦حمایت از نوآوری در سنت‌ها: تشویق هنرمندان و تولیدکنندگان فرهنگی به بازآفرینی سنت‌ها در قالب‌های مدرن، مانند استفاده از موسیقی سنتی در آثار پاپ یا طراحی‌های مدرن مبتنی بر معماری ایرانی.

♦دیپلماسی فرهنگی فعال: تقویت حضور ایران در مجامع بین‌المللی از طریق جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و تبادلات فرهنگی، به‌گونه‌ای که فرهنگ ایرانی به‌عنوان یک فرهنگ پویا و مدرن معرفی شود.

♦مشارکت جامعه: سیاست‌گذاری فرهنگی باید با مشارکت گروه‌های مختلف اجتماعی، از جمله جوانان، اقوام و نخبگان فرهنگی، انجام شود تا پاسخگوی نیازهای متنوع جامعه باشد.

▪️نتیجه‌گیری
سیاست‌گذاری فرهنگی در ایران نباید در دام دوگانه سنت یا مدرنیته گرفتار شود. حفظ سنت‌ها به‌عنوان ریشه‌های هویت ملی و پذیرش مدرنیته و جهانی‌شدن به‌عنوان ابزاری برای توسعه و تعامل با جهان، هر دو ضروری هستند. رویکردی هوشمندانه و ترکیبی که سنت و مدرنیته را به‌صورت مکمل در نظر بگیرد، می‌تواند به تقویت هویت فرهنگی، توسعه اقتصادی و ارتقای جایگاه ایران در جهان منجر شود. سیاست‌گذاران باید با نگاهی آینده‌نگر و مشارکتی، بستری فراهم کنند که در آن فرهنگ ایرانی هم اصالت خود را حفظ کند و هم در گفتگوی جهانی نقش‌آفرین باشد.