کلاس نوشت(۳۸) گزارش دومین جلسه درس آسیب‌شناسی اجتماعی دانشگاه آزاد شیراز
از دانشجویان خواستم هرکدام با توجه به دانسته‌ها و تجربه‌های شخصی، تعریفی کوتاه از این مفهوم ارائه دهند. نتیجه این گفت‌وگوی جمعی، نزدیک به ۳۰ تعریف بود که بیان شد.
تعاریف دانشجویان از آسیب‌شناسی اجتماعی:
1. آسیب‌شناسی اجتماعی یعنی مطالعه مشکلاتی که نظم و سلامت جامعه را به خطر می‌اندازند.
2. بررسی رفتارهایی که باعث اختلال در روابط انسانی می‌شوند، نوعی آسیب‌شناسی اجتماعی است.
3. هرگونه پدیده منفی در جامعه که ریشه در فرهنگ، اقتصاد یا سیاست دارد، در این حوزه بررسی می‌شود.
4. من فکر می‌کنم آسیب‌شناسی اجتماعی یعنی شناخت زخم‌های پنهان جامعه.
5. مطالعه اعتیاد، طلاق یا خشونت همگی زیرمجموعه‌ی آسیب‌شناسی اجتماعی است.
6. به نظر من، این علم تلاش می‌کند بیماری‌های جامعه را مثل پزشک تشخیص دهد.
7. هر رفتاری که باعث شود فرد یا گروه از مسیر هنجارهای اجتماعی فاصله بگیرد، آسیب اجتماعی است.
8. شناخت دلایل بروز جرم و انحرافات اجتماعی هم بخشی از این رشته است.
9. آسیب‌شناسی اجتماعی یعنی جستجوی راه‌هایی برای پیشگیری از مشکلات اجتماعی.
10. این رشته کمک می‌کند بفهمیم چرا بعضی ارزش‌ها در جامعه کمرنگ یا نابود می‌شوند.
11. به نظرم این علم مثل آینه‌ای است که مشکلات جامعه را نشان می‌دهد.
12. هر نوع اختلال در پیوندهای خانوادگی یا روابط اجتماعی، موضوع این رشته است.
13. آسیب‌شناسی اجتماعی یعنی شناسایی رفتارهایی که آرامش جمعی را برهم می‌زنند.
14. مطالعه‌ی تفاوت بین هنجار و ناهنجاری، بخش مهمی از این علم است.
15. وقتی جوانان دچار بی‌انگیزگی یا افسردگی اجتماعی می‌شوند، باید این رشته علل آن را بررسی کند.
16. من فکر می‌کنم این رشته با روانشناسی اجتماعی پیوند زیادی دارد، چون هر دو رفتار انسان در جامعه را مطالعه می‌کنند.
17. آسیب اجتماعی مثل یک بیماری مسری است که اگر شناسایی نشود، همه‌گیر می‌شود.
18. به زبان ساده، آسیب‌شناسی اجتماعی یعنی پیدا کردن ریشه‌های نابسامانی‌های جامعه.
19. این رشته به ما یاد می‌دهد که بین مشکل فردی و مشکل اجتماعی تفاوت بگذاریم.
20. مثلاً فقر یک مشکل اجتماعی است و باید در این رشته بررسی شود.
21. خشونت خانگی یکی از آسیب‌هایی است که باید از دید جامعه‌شناختی بررسی گردد.
22. به نظر من، این رشته بیشتر روی پیشگیری تأکید دارد تا درمان.
23. آسیب‌شناسی اجتماعی یعنی بررسی راه‌هایی که جامعه می‌تواند سلامت خود را بازیابد.
24. من فکر می‌کنم این رشته بین علوم اجتماعی، روانشناسی و حقوق پل می‌زند.
25. هر نوع شکاف یا گسست اجتماعی در این رشته مطالعه می‌شود.
26. مثلاً وقتی نوجوانان به جای تعامل واقعی، در دنیای مجازی غرق می‌شوند، یک آسیب اجتماعی رخ داده است.
27. این رشته به دنبال درک چرایی انحرافات است، نه فقط توصیف آنها.
28. آسیب‌شناسی اجتماعی یعنی شناسایی تهدیدهایی که می‌توانند آینده‌ی جامعه را خراب کنند.
29. من فکر می‌کنم این علم فقط به مشکلات نمی‌پردازد، بلکه به راهکار هم توجه دارد.
30. در یک جمله، آسیب‌شناسی اجتماعی یعنی تلاش برای شناسایی و اصلاح نابسامانی‌های زندگی جمعی.
این تعاریف هرچند به نظر غیر علمی اما نشان دادند دانشجویان درک اولیه و مهمی از موضوع دارند و با مثال‌هایی که بیان کردند، پیوند میان تجربه زیسته و مفاهیم علمی برقرار شد.
رسانه‌ها و نقش بازی‌های کامپیوتری
بخش دیگری از مباحث به موضوع رسانه‌ها و تأثیر آنها بر آسیب‌های اجتماعی اختصاص یافت. مطرح شد که در جهان امروز، رسانه‌ها نقشی اساسی در شکل‌گیری سبک زندگی و حتی هویت افراد دارند. اگر در گذشته تلویزیون و سینما پرنفوذترین رسانه‌ها بودند، امروز باید به پدیده‌ای به نام بازی‌های کامپیوتری توجه ویژه کرد.
دانشجویان نیز با اشتیاق وارد بحث شدند. برخی معتقد بودند که بازی‌ها تنها وسیله سرگرمی هستند، اما عده‌ای دیگر تجربه‌های منفی خود را بیان کردند. یک دانشجو گفت: «آن‌قدر به بازی‌های کامپیوتری معتاد شده بودم که شب و روزم یکی شده بود.
نتیجه‌اش این شد که حتی تبلتم بر اثر استفاده مداوم سوخت!» این جمله با خنده و همدردی همکلاسی‌ها همراه شد، اما در عین حال نشانه‌ای بود از قدرت اعتیادآور رسانه‌های دیجیتال.
در ادامه نمونه‌ای جهانی از بازی کامپیوتری مطرح شد: بازی «نهنگ آبی». این بازی چند سال پیش در برخی کشورها باعث شد نوجوانان در یک فرآیند روانی-اجتماعی به سمت خودآزاری و حتی خودکشی سوق داده شوند. مراحل بازی از کارهای ساده شروع می‌شد، اما به تدریج بازیکن را به چالش‌های خطرناک‌تر مانند بریدن دست یا بیدار ماندن طولانی‌مدت و در نهایت به دستور خودکشی هدایت می‌کرد. اخبار مربوط به قربانیان این بازی در روسیه، هند و حتی ایران بازتاب گسترده‌ای داشت.
این مثال نشان داد که بازی‌های رایانه‌ای تنها وسیله‌ای برای تفریح نیستند، بلکه می‌توانند ابزار القای ایدئولوژی، ترویج خشونت یا ایجاد بحران‌های روانی نیز باشند. به‌ویژه نسل نوجوان که در حال شکل‌گیری هویت است، بیشتر در معرض آسیب قرار دارد.
انتهای بحث:
در پایان جلسه تاکید کردم که هدف درس آسیب‌شناسی اجتماعی، صرفاً آشنایی با مشکلات نیست، بلکه تلاش برای یافتن ریشه‌ها و ارائه راهکارهاست. توضیح داده شد که همان‌گونه که پزشک با معاینه و آزمایش بیماری را تشخیص می‌دهد، پژوهشگر این رشته نیز باید با مشاهده، تحقیق و تحلیل داده‌ها، مشکلات جامعه را شناسایی و به مسئولان و مردم برای حل آنها یاری رساند.
اولین جلسه با وجود سادگی، پر از بحث‌های زنده و مثال‌های واقعی بود. دانشجویان از تجارب شخصی خود گفتند. از این رو می‌توان گفت جلسه نخست، حرکتی خوب در آشنایی دانشجویان با دنیای پیچیده آسیب‌های اجتماعی بود.
