کلاس نوشت (۴۲)عوامل مؤثر بر بروز آسیب‌های فرهنگی/از رسانه و فضای مجازی تا گسست نسلی
مبحث سرفصل عوامل مؤثر بر بروز آسیب‌های اقتصادی، فرهنگی، خانوادگی و روانی درس آسیب شناسی اجتماعی دانشگاه آزاد شیراز
نکته:موارد بیان شده نگاهی جامعه شناختی به جوامع متنوع است نه صرفا کشورمان.
▪️آسیب‌های اجتماعی، نشانه‌هایی از اختلال در نظم، ارزش‌ها و تعاملات جامعه‌اند. هرچند ظاهر این آسیب‌ها در حوزه‌های گوناگون دیده می‌شود، اما ریشه‌های مشترکی در ساختارهای اقتصادی، فرهنگی، خانوادگی، سیاسی و روانی دارند. جامعه‌شناس در تحلیل آسیب‌ها، صرفاً به «فرد خطاکار»، نگاه نمی کند بلکه به «زمینه‌های اجتماعی» هم می نگرد که فرد را در مسیر انحراف یا بحران قرار داده‌اند.
▪️ در ادامه با توجه به مباحثی که دانشجویان گرامی درس آسیب شناسی اجتماعی «سه کلاس» طی دو هفته بیان کردند به مهم‌ترین عوامل مؤثر بر بروز آسیب‌ها در چهار حوزه اصلی پرداخته می شود.
▪️ عوامل مؤثر بر بروز آسیب‌های اقتصادی
بیکاری و فقر
بیکاری طولانی‌مدت، احساس بی‌ارزشی و طردشدگی اجتماعی را در افراد تقویت می‌کند. فقر نیز موجب افزایش بزهکاری، سرقت‌های خرد، اعتیاد و کار کودکان می‌شود. در جوامعی که نابرابری درآمدی شدید است، افراد دچار «محرومیت نسبی» می‌شوند؛ یعنی خود را در مقایسه با دیگران محروم و ناکام می‌بینند و این احساس نابرابری، بستر نارضایتی و رفتارهای پرخطر اجتماعی می‌شود.
تورم و بی‌ثباتی اقتصادی
تورم‌های بالا و افزایش قیمت‌ها فشار روانی شدیدی بر خانواده‌ها وارد می‌کند. در چنین شرایطی، افراد ممکن است به مشاغل غیرقانونی، احتکار، قاچاق یا تقلب اقتصادی روی آورند.
نبود فرصت‌های برابر
زمانی که جوانان یا اقشار ضعیف احساس کنند تلاششان بی‌نتیجه است، انگیزه برای پیشرفت و رعایت هنجارهای اجتماعی را از دست می‌دهند. تبعیض شغلی، دسترسی نابرابر به منابع و رانت‌های اقتصادی از جمله عوامل ساختاری‌اند که آسیب‌های اجتماعی را تقویت می‌کنند.
▪️ عوامل مؤثر بر بروز آسیب‌های فرهنگی
ضعف نظام ارزشی و هویت فرهنگی
در جوامعی که ارزش‌ها و هنجارهای سنتی تضعیف شده ولی جایگزین مدرن و منسجم ندارند، نوعی «سرگردانی فرهنگی» شکل می‌گیرد. جوانان در چنین فضایی میان الگوهای متضاد قرار می‌گیرند و ممکن است دچار بحران هویت، مصرف‌گرایی افراطی یا بی‌تفاوتی اجتماعی شوند.
رسانه و فضای مجازی
رسانه‌ها در شکل‌دهی نگرش و رفتار اجتماعی نقش کلیدی دارند. نبود سواد رسانه‌ای و استفاده ناآگاهانه از فضای مجازی، سبب ترویج خشونت، عادی‌سازی ناهنجاری‌ها، گسترش شایعات و مقایسه‌های ناسالم می‌شود. این به ویژه در نسل نوجوان می‌تواند آسیب‌های فرهنگی و روانی عمیقی بر جای بگذارد.
گسست نسلی و تغییر سبک زندگی
تغییر سریع در الگوهای پوشش، تفریح، روابط عاطفی و ارزش‌های خانوادگی، اگر بدون گفت‌وگو و پذیرش متقابل میان نسل‌ها باشد موجب شکاف فرهنگی می‌شود. این گسست می‌تواند به تعارض، بی‌اعتمادی و در نهایت، انزوا یا پرخاشگری جوانان منجر شود.
▪️ عوامل مؤثر بر بروز آسیب‌های خانوادگی
ضعف در مهارت‌های ارتباطی
بسیاری از آسیب‌های خانوادگی مانند طلاق، خشونت خانگی و فرار از خانه، ریشه در ناتوانی اعضای خانواده در گفت‌وگو و حل تعارض دارند. آموزش مهارت‌های ارتباطی، مدیریت خشم و حل مسئله می‌تواند تا حد زیادی از این آسیب‌ها جلوگیری کند.
فشارهای اقتصادی و اجتماعی
افزایش هزینه‌های زندگی، بیکاری یکی از والدین، یا فشارهای ناشی از تورم، سبب فرسایش روانی خانواده و کاهش محبت می‌شود. در چنین شرایطی، تنش‌ها افزایش یافته و گاه به خشونت یا فروپاشی خانواده می‌انجامد.
تغییر نقش‌ها و مسئولیت‌ها
تحولات اجتماعی باعث شده نقش‌های سنتی زن و مرد دگرگون شود. اگر این تغییر بدون پذیرش فرهنگی و انعطاف‌پذیری صورت گیرد، تعارضات خانوادگی تشدید می‌شود. خانواده‌هایی که قادر به بازتعریف نقش‌ها نیستند، بیشتر در معرض آسیب‌اند.
تربیت ناکارآمد و نظارت ضعیف
والدینی که یا بسیار سخت‌گیر و کنترل‌گرند یا بیش از حد آزادگذار، در هر دو حالت زمینه آسیب‌پذیری فرزندان را فراهم می‌کنند. نبود الگوی رفتاری مناسب، کاهش گفت‌وگوی عاطفی، و جایگزینی فضای مجازی به جای ارتباط خانوادگی، خطر انحراف نوجوانان را افزایش می‌دهد.
▪️ عوامل مؤثر بر بروز آسیب‌های روانی
فشارهای روانی ناشی از زندگی مدرن
زندگی شهری، رقابت شدید، سرعت تحولات و ناامنی اقتصادی، موجب اضطراب، افسردگی و احساس بی‌معنایی در افراد شده است. ناتوانی در تطبیق با تغییرات سریع، به شکل آسیب‌های روانی و رفتاری خود را نشان می‌دهد.
تنهایی و انزوای اجتماعی
کاهش روابط چهره‌به‌چهره، افزایش استفاده از تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی، روابط انسانی را سطحی کرده است. در نتیجه، احساس تنهایی و بی‌پناهی، به ویژه در میان سالمندان و جوانان، افزایش یافته است. این احساس، بستر اعتیاد، خودکشی و رفتارهای پرخطر را تقویت می‌کند.
نبود حمایت روانی و اجتماعی
در بسیاری از جوامع مراجعه به روان‌شناس یا مشاور هنوز با برچسب منفی همراه است. نبود فرهنگ مراجعه به متخصص و کمبود مراکز حمایتی باعث می‌شود مشکلات کوچک روانی به بحران‌های بزرگ اجتماعی تبدیل شوند.
آسیب‌شناسی اجتماعی تنها توصیف مشکلات نیست، تلاشی برای بازسازی پیوندهای انسانی و اجتماعی است پیوندهایی که اگر احیا شوند، جامعه دوباره توانایی ترمیم خویش را خواهد یافت
